Regelmatig kom ik bij moeders die vragen hebben of hun borst wel goed wordt leeggedronken. Zo ook Patricia. Ze verteld het volgende:

Ik voed 2 borsten want ik heb begrepen dat dat wordt aangeraden maar ik merk dat mijn baby aan het eind van de voeding telkens de borst loslaat en in een ander ritme (kleine zuigbewegingen) gaat drinken. Het lijkt of hij dan niet meer wil drinken. Als ik dan op mijn borst druk komt er nog steeds melk uit dus de borst is dan nog niet leeg. Leg ik hem dan aan de andere borst dan gaat hij ineens toch fanatiek drinken. Hoe zit het dan met de eerste borst? Is hij nu voldoende leeg of moet ik hem toch aan de eerste borst nog een keer aanleggen?

Hoe zit het trouwens met het principe van voor en achtermelk?

Na hoeveel minuten komt de achtermelk dan? Ik ben bang dat als ik hem de borst niet goed laat leegdrinken dat hij niet genoeg achtermelk krijgt. Hij groeit wel goed gelukkig.

Antwoord:

In principe gaat het gewoon goed. De baby doet precies wat hij moet doen en dat is van borst wisselen als de borst vrijwel “leeg “ is. Een borst is namelijk nooit helemaal leeg en je kunt altijd nog wel wat melk uit je borst drukken.

Als je baby deze melk ook nog zou opdrinken of je kolft na als de baby aangeeft klaar te zijn met drinken is dit een signaal voor het lichaam om meer melk te gaan aanmaken.

Dit is ook de reden waarom extra aanleggen en of nakolven na de voeding aangeraden wordt om de melkproductie te verhogen.

Wanneer is de borst leeg?

Ik merk regelmatig dat er vaak onduidelijkheid is over het wanneer wisselen van borst. Moeders horen over voor en achter melk zonder dat er goed wordt uitgelegd wat het verschil is en wanneer je moet wisselen van borst.

In principe is het zo dat als de borstvoeding goed op gang is de baby zelf kan bepalen wanneer hij de andere borst kan drinken. Op deze wijze zal de baby zowel voor als voldoende achtermelk binnen krijgt. Er zijn echter baby’s die nooit de borst los laten en ik leer moeders dan ook om te luisteren naar het slikken van de baby.

Als de baby net aan de borst gaat maakt hij kleine zuigbewegingen om de melk toe te laten schieten. De melk begint te stromen en de baby gaat over in langere halen en een rustiger tempo. Je hoort de baby duidelijk slikken. Aan het eind van de voeding slikt de baby veel minder omdat de borst leeg aan het raken is. Als je de baby niet meer regelmatig hoort slikken is het tijd voor een schone luier en biedt je de andere borst aan. De meeste baby’s drinken ook nog de tweede borst.

Hoe werkt het met voor en achtermelk?

De melk die voor in de borst zit, in de melkkanaaltjes bevat minder vet.

Als de baby begint met drinken zal deze eerst de niet vette dorstlessende melk drinken.

Na de toeschietreflex wordt er vanuit de melkklieren vettere melk naar voren geduwd. Deze melk mengt zich met de mindere vette melk voor in de borst. Het is dus niet zo wat vaak gedacht wordt zoveel minuutjes voormelk en dan schakelen we over naar de achtermelk.

Hoe leger de borst hoe vetter de melk. Als na de toeschietreflex het vetgehalte toeneemt en de baby de gelegenheid krijgt om aan de borst te drinken zolang hij wil, dan zal hij zeker de vette achtermelk krijgen. En als de baby niet meer drinkt en loslaat en hij wil nog een borst kan hij die ook weer drinken tot hij klaar is en loslaat.

Tip:

Blijf met borstvoedingvragen en problemen niet rondlopen en zoek hulp. Des te sneller jij en je baby weer van borstvoeding kunnen genieten.

Gisteren was ik op consult bij een moeder waar haar derde baby was geboren. Ze had me al eerder ingeroepen bij haar tweede kind. Haar dochter Teddy was toen 3 maanden oud. Teddy had last van aanhoudende krampen door extreme overproductie. Ze had Teddy bij elke voeding volgens het boekje 2 borsten aangeboden. Teddy dronk 5 minuten uit de eerste borst met heel grote slokken. Liet dan los en moeder bood de 2^e borst aan. Toen ik kwam spoot de melk met de 3^e maand nog in de rondte als Teddy los liet na de voeding. De borsten waren nog heel erg hard en ze bleef elke dag s’ avonds haar borsten leeg kolven om borstontsteking te voorkomen.

We hebben toen bij Teddy gekozen voor blokvoeden. Dat houd in dat alle voedingen binnen de 6 a 7 uur gedronken worden aan de zelfde borst. De borst waar niet uit gedronken wordt zal zo veel mogelijk met rust gelaten worden.

Als dit niet anders kan dan voorzichtig de druk er afhalen zodat de borst geen steen wordt. Streef naar soepele borsten. Met dit remmende programma was ze binnen 1 week van de overproductie af en dronk Teddy normaal zonder veel loslaten aan de borst en had ze geen last meer van kramp. Nu bij baby nr 3 had moeders natuurlijk nog meer melk maar heeft ze het goed aangepakt. Gelijk vanaf de eerste dag 1 borst per voeding en toen de extreme stuwing kwam heeft ze de borsten een paar keer leeg moeten kolven en is toen gaan blokvoeden. De onrust en onzekerheid kwamen weer om de hoek kijken toen Teun niet goed groeide terwijl er toch zo veel voeding was. De baby was geboren met een gewicht van 4740 gr en woog op de 10^e dag 4500. Tweehonderden veertig gram onder het geboortegewicht is te veel op een 10^e dag. Wat ik zag is dat de baby de borst meerdere keren ging loslaten toen de borst voor de helft leeg was. Moeders wilde weer aanleggen maar de baby dronk niet door. Ook niet met borstcompressie. Je moet nu de tweede borst aanbieden, hij drinkt niet meer goed door, adviseerde ik. Teun is vanaf dag 1 gewend aan een heel snelle melkstroom ( net als de fles ) en zuigt niet actief door als de melkstroom afneemt. Bij de volgende borst ging Teun goed doordrinken met open oogjes. Moeders vertelde dat ze nu om de 3 uur voedde maar mocht ze Teun ook eerder aanleggen? Tuurlijk zei ik. Teun was immers nog aardig onder het gewicht en wij adviseren borstvoeding op verzoek. Ze vertelde dat de kraamverzorgende regelmatig haar pink in het mondje van de baby had gestoken om de “kramp” op te vangen.

Ze vroeg aan mij of het zuigen op een pink bij de kraamverzorgende normaal was en of het ons beleid was dat we de baby’s laten zuigen en niet de borst aanbieden in verband met kramp. Ik vertelde dat ons beleid borstvoeding op verzoek is en dat het niet de bedoeling is dat de kraamverzorgende de baby ongevraagd op haar pink laat zuigen. Gelukkig, ik vond het niet prettig dat ze dat deed maar durfde het niet te zeggen zei de moeder die graag de sfeer goed wilde houden.

Wat ik jullie mee wil geven zijn een aantal dingen. Lang doorvoeden op 1 borst leid bij de meeste moeders tot onvoldoende borstvoeding. Er zijn maar weinig moeders die maanden volledig borstvoeding geven met 1 borst. Beter is om de moeder te leren luisteren naar het slikken en van borst te wisselen als de baby niet meer regelmatig slikt. Bij “kramp” gewoon de borst aan bieden en kijken wat de baby doet. Gaat hij niet actief ( meer dan een minuutje ) drinken dan heeft hij inderdaad zuigbehoefte omdat hij kramp heeft.

De ouders kunnen dan na controleren of de baby trek heeft inderdaad de baby op de pink/speentje laten zuigen of de baby dragen in een draagdoek. Op de borst liggen bij papa die lekker warm is vinden ze ook heerlijk. Wees je ervan bewust dat ouders kunnen schrikken als jij de baby ongevraagd op je pink laat zuigen.

Vraag het van te voren aan de ouders als je bv vingerfeeden moet voordoen en kondig aan dat je je handen gaat wassen of draag een handschoen. Dat staat professioneel en is hygiënisch mits je die ook van te voren wast.

Misschien vinden jullie dit allemaal normaal maar deze moeder vertelde dat beiden kraamverzorgenden van Teddy en Teun de baby op hun pink hadden laten zuigen toen de baby “ kramp “ had.

Teun had toen ik kwam geen kramp en lustte wel graag nog een tweede borst!

Het is maandag ochtend en ik wordt gebeld door een verloskundige uit mijn regio. Dit keer niet voor een consult bij een cliënt maar ze is zelf bevallen van een wolk van een zoon. De kraamtijd is voorbij en die is goed verlopen. Wel wat gevoelig voeden in het begin en hier en daar een klein tepelkloofje maar die zijn met het” wonder middel “Bepanthen goed genezen.

Esther belt dag 13 met de volgende vraag:

Monique, Sven drinkt ongeveer10 keer per dag en de voedingen duren ongeveer al met al zo’n 45 minuten. Als hij dan eindelijk klaar is met drinken leg ik hem neer en dan wordt hij vaak weer onrustig. Hij doet dan net of hij weer wil drinken door te zoeken. Ik leg hem dan weer aan, hij drinkt dan een minuutje en valt dan weer in slaap. Terug in bed kan hij de slaap weer niet pakken en zo breng ik dagen door met voeden. Ik kom nergens meer aan toe.

Dit klopt toch niet?

Dit klopt inderdaad niet en als ik langs ga zie ik gelijk dat Sven te weinig borst in de mond heeft. Ik leg uit dat gevoelig voeden en een paar kleine kloofjes toch te maken hebben met geen optimale aanlegtechniek en dat we nu gaan kijken of we het kunnen verbeteren. Een baby heeft een sterk inprintings vermogen en het is de vraag of het goed gaat komen. De meeste baby’s kunnen nog gecorrigeerd worden maar sommigen hebben de smaak dusdanig te pakken en gaan op de oude manier door met alle gevolgen van dien.

Sven heeft trek en ik laat Esther haar borst goed vormen en de baby in de doorgeschoven baker houding nemen. Sven ligt nu als een zwembandje om haar heen en zijn hoofdje rust op Esther’s hand. Streel met de tepel over zijn bovenlip een beetje onder zijn neus en pak je borst vanaf de onderkant vast in de U greep. Zo vormt Esther haar borst en op deze manier maakt ze het makkelijker voor Sven om een grote hap te maken. Als Sven zijn mondje een beetje open doet trekt ze hem naar zich toe. Dit is een veel te klein mondje leg ik uit en daar is het gevoeligheid van het voeden vandaan gekomen.

Kijk, in de kraamtijd hebben moeders hoge prolactine ( productie ) spiegels en kunnen baby’s met een belabberde aanlegtechniek toch goed groeien. Als de beginfase van de borstvoeding die hormonaal gestuurd wordt is overgaan in het principe van vraag en aanbod dan komt de optimale aanlegtechniek echt aan de orde. Moeders zoals Esther hebben dan een baby die niet genoeg melk binnen krijgt binnen een normale voedingsduur. Ook niet als hij heel lang drinkt.

We proberen het nog een keer en dit keer geef ik haar hand een zet op het moment dat Sven zijn mond echt goed open heeft. Sven gaat gelijk gulzig drinken en we horen hem veel slikken. Na 20 minuten is hij klaar, laat los en is volkomen knock out. Nu terug in bed en hij blijft slapen!

Wat ik vaak zie bij moeders zijn 2 dingen.

1 Ze plaatsen hun vingers te dicht bij de tepelhof als ze de borst gaan vormen, daar moet de baby nu net zijn kaakjes zetten. Zo’n 2,5 cm buiten de tepelhof is een goede marge.

2 Ze trekken de baby veel te snel naar zich toe dus als de baby zijn mond een beetje open is maar niet wagenwijd. De mond moet zo ver open gaan alsof hij geeuwt. Zo ver mogelijk dus. En dan is het een kwestie van voelen en horen. Voelt het goed en hoor je de baby veel en regelmatig slikken dan is het goed. Voelt het gevoelig en gaan je tenen wiebelen dan eraf halen en nog een keer proberen. Het corrigeren van een verkeerde drinktechniek kan best wat langer duren en er is geduld voor nodig. Sommige moeders kunnen dit niet meer opbrengen na een kraambed van pijn en onzekerheid. Gelukkig gaat het bij Esther en Sven wel goed. Omdat Sven nu efficiënt aan de borst drinkt zijn de voedingstijden met de helft van de tijd afgenomen.

Deze 2 dingen zijn heel belangrijk. Het is de taak van de kraamverzorgende het goed aanleggen zo snel mogelijk uit te leggen aan de moeder zodat ze in staat is vanaf dag 1 haar baby zelfstandig te voeden. Leer moeders de bost te vormen en op tijd de baby naar zich toe te trekken. Leer de moeder te luisteren naar het slikken en wissel van borst als de baby niet meer regelmatig slikt.

Het komt jammer genoeg nog veel te vaak voor dat gevoeligheid en” tepelkloofjes “geaccepteerd worden met het voeden. Zelfs in dit tijdperk met al de kennis en voorwaarden die er vanuit verschillende organisaties gecreëerd worden gebeurt dit nog veel te vaak. Kraamverzorgenden en verloskundigen moeten aan de bel trekken als het aanleggen gevoelig blijft en als er tepelkloven zijn. Een tube Bepanthen is een lap middel. Het gaat om de drinktechniek die verbeterd moet worden en waarvan je hoopt dat dat nog lukt na een bepaalde tijd.

Bel op tijd, de moeders en de baby’s zullen je dankbaar zijn.

Ik kreeg laatst een foto van Esther en Sven, het is een kanjer en ze genieten nu nog samen van de borstvoeding.

Jammer genoeg kom ik nog regelmatig moeders tegen die te horen hebben gekregen van andere moeders of zorgverleners dat pijn bij borstvoeding normaal is. Ik hoop bij het schrijven van deze column dat ik deze fabel voor alle lezers voor eens en altijd uit de wereld kan helpen.

Borstvoeding hoort niet pijn te doen! Het lichaam geeft aan dat er iets niet goed gaat met het voeden.

Zo ook bij Linda.

Linda heeft een baby van 4 weken en ik ben bij haar ingeroepen vanwege aanhoudende tepelkloven. Een tepelkloof is een beschadiging van de huid van de tepel of de tepelhof.
In de meeste gevallen wordt de kloof veroorzaakt omdat de baby te weinig borst in zijn mond heeft. Dit veroorzaakt wrijving of beknelling van de tepel tijdens het aanleggen en het drinken.

Linda heeft haar borst ontbloot en pakt haar inmiddels wakkere zoontje. Ze brengt haar hongerige baby aan de borst en ik krijg spontaan een kippenvel reactie.
De beschadigde huid op de tepel ziet er lelijk uit en is beschadigd vanaf dag 3 in de kraamtijd. Daan gaat aan de borst en Linda strekt haar tenen en krimpt in elkaar als haar zoontje de borst pakt.

Na een paar flinke teugen zegt ze dat de pijn iets afneemt. Ik stel voor om haar zoontje van de borst te halen en om hem samen nog eens aan te leggen. Door de borst goed te vormen en Daan actief naar de borst te brengen als hij zijn mond heel wijd open doet gaat haar zoon perfect aan de borst en heeft Linda voor het eerst geen pijn bij het voeden. Ze is zo verbaast en kan het bijna niet geloven. Ze moet er een traan van laten.

Ze kan het bijna niet geloven dat het ook zo kan. Daan, haar zoontje drinkt nu goed en ook veel korter dan vorige voedingen zegt ze. Ik leg uit dat baby’s met een slechte drinktechniek vaak lange of heel korte voedingstijden aan de borst hebben. Met een goede drinktechniek drinken de meeste baby’s binnen een half uur hun buikje vol.

De conclusie is dat je zelfs met een lelijke tepelkloof pijnloos kan voeden mits de baby goed aan de borst gaat. Linda gaat blij en opgelucht naar huis.

Ik geef haar nog wat tips over het verzorgen van de huid zoals: drogen aan de lucht, dun laagje crème op basis van zuiver schapenwolvet (verkrijgbaar van verschillende merken in de drogist) op de tepel aanbrengen.
Wat moedermelk op de tepel uitsmeren na het voeden werkt ook goed maar dan moet je er wel zeker van zijn dat er geen sprake is van of verdenking van spruw.

Daan is inmiddels 8 weken en geniet nog volop van de borstvoeding.

Blijf met pijnklachten niet rondlopen en neem contact op met een deskundige zodat jij en je baby weer van borstvoeding kunnen genieten.

Nathan is 6 dagen oud en heeft nog geen enkele keer aan de borst gedronken. Ze zijn na 3 dagen begonnen met enkelzijdig kolven en Marijke heeft nu een productie van 50 a 60 cc per voeding. Nathan krijgt dit per spuitje.

Ik heb Marijke zelf aan de telefoon gehad en geadviseerd de baby zo veel mogelijk op haar blote huid te leggen. Als ik aankom tref ik een uitgeputte moeder aan met een slapende Nathan tussen haar borsten. In het gesprek over de bevalling en het verloop van de afgelopen dagen komen de tranen. Het is voor een moeder bijzonder pijnlijk als haar baby haar het gevoel geeft dat hij niet bij haar wil drinken. Nathan wordt wakker en begint wat te draaien. Hij wordt vrijwel gelijk boos en ik vraag de kraamverzorgende om wat borstvoeding te halen zodat hij eerst wat kan drinken met het spuitje. Marijke geeft hem de voeding en ik zie dat hij tijdens het drinken ook onrustig is. Nathan heeft een iets korte tongriem maar kan zijn tong toch ter hoogte van zijn onderkaak brengen. Marijke is ondertussen aan het kolven om de melkstroom op gang te krijgen. Nathan is heel druk in de weer en kijkt met grote ogen de wereld in. Ondertussen loop ik wat met hem rond en probeer al mijn kalmeer trucs uit die bij de meeste kinderen een instant succes hebben en het lijkt ook even bij Nathan te helpen. Dan wordt hij weer onrustig. Marijke wil het toch graag een keer aan de borst proberen en daar gaan we dan. Nathan gaat heel druk aan de slag om te zoeken en hapt. Hij zuigt heel even maar wordt gelijk boos en gaat zich over strekken. Dit gebeurt altijd, verteld de kraamverzorgende. Van dingen zoals het badje kan hij ook niet genieten. We stoppen ermee.

Ik zie gewoon een boze baby die heel snel van slag is en gestrest en paniekerig overkomt. Ik vind het zo zielig voor Nathan, en voor Marijke.

In deze staat heeft het geen zin om Nathan aan de borst te krijgen. Ik vraag of Marijke bekend is met het werk van een osteopaat. Ja, daar had ze zelf ook aan zitten denken.
Dit kind zit duidelijk niet lekker in zijn vel en ik adviseer zo snel mogelijk hulp te zoeken om de baby eens goed na te laten kijken. Ik verzeker haar dat dit probleem bij Nathan ligt en dat het niets met haar te maken heeft. Onrust aan de borst en borstweigeren komt vaker voor bij baby’s en je hebt echt geduld nodig. Ik geef haar een compliment over het feit dat ze zo geduldig blijft en benadruk hoe tevreden en rustig Nathan is als hij op haar blote huid ligt. Marijk ziet het weer zitten en voelt zich gesteund.

Er zijn verschillende oorzaken van borstweigeren en het hangt ook af van welk moment tijdens de borstvoedingperiode. De volgende situaties kunnen van invloed zijn in de kraamtijd:

- Trauma en medicatie tijdens de partus
- Trage of geblokkeerde toeschiet reflex
- Onrustig en druk karakter van de baby die zich veel overstrekt
- Spruw (pijn in het mondje en tijdens het drinken)
- Druk uitoefenen op het hoofd van de baby tijdens het aanleggen
- Verkeerd aanleggen en aanhappen

In meer zeldzame gevallen kunnen baby’s reageren op parfum, een bepaald soort voedsel dat de moeder eet, medicijn gebruik van de moeder.
We spreken af dat we dubbelzijdig gaan kolven om de productie goed op gang te houden en er wordt een grote spuit van 60 cc gehaald met een vingervoeder tip. Zolang dit goed gaat anders gaat ze de hoeveelheid met de Calma fles bijgeven.

Marijk gaat op de dag om de 3 a 4 uur kolven en probeert Nathan tijdens de rust momenten zoveel mogelijk op haar blote huid te laten Als Nathan dat accepteert kan ze proberen of hij wat afgekolfde melk van de tepel wil likken. Daarna kan ze hem als hij eraan toe is en niet gespannen hem proberen aan te leggen. Ondanks dat Nathan niet goed aan de borst heeft gedronken is Marijke gerust gesteld en weet ze nu beter wat ze moet doen.

Als ik terug rijd weet ik weer wat ik het lastigste vind en dat is dat ik niet met iedereen contact kan houden over het verloop. Marijke en Nathan zullen nog wel even in mijn gedachten blijven zitten.
P.S. Na 4 weken tref ik de kraamverzorgende op de thema avond van Kraamcentrum DAT met het goede nieuws: Nathan is volledig aan de borst!

Met ongeveer 10 dagen worden baby’s wat meer wakker en kunnen er troostdagen zijn. De baby komt vaker voor de borst omdat hij een neurologische groeisprong maakt en zijn veiligheid bij zijn moeder zoekt. Hij wil dan veel vaker dan normaal zuigen aan de borst voor troost en veiligheid. De kraamverzorgende is net weg en er komt meer beweging in de wieg om een kersverse moeder aan het twijfelen te maken over de melkproductie. Zo ook met Marjolein. Ze belt omdat ze twijfelt of ze wel genoeg voeding heeft voor haar baby Tess. In de kraamtijd is ze begonnen met strak in wikkelen van de baby en het hanteren van het rust voorspelbaarheid en regelmaat. Dit op advies van de kraamverzorgende. Tess kon zo bewegelijk zijn en daarom viel ze lastig in slaap.

Als ik langs kom zie ik dat Marjolein moe is en bezorgd. Met de borstvoeding gaat het nog goed. Tess zit boven het geboortegewicht en er is nu nog voldoende melk.

Veel moeders worden onzeker over de melkproductie. Maar om gelijk met het rust reinheid regelmaat verhaal aan te komen in de kraamtijd vind ik zelf een te snelle stap.

Even een paar feiten op een rijtje. Baby’s worden nu eenmaal meer wakker na de kraamtijd en gaan huilen. Als je baby meer dan 3 uur per dag huilt, meer dan 3 dagen in de week en 3 weken lang dan kan je spreken over een huilbaby. Dat is 2-5% van de baby’s. Het huilen neemt ook toe en met een 6-8 week huilen de baby’s het meest. Daarna neemt het huilen af.

Dat de decibels echter door merg en been gaan weet ik maar al te best. Na meer dan 20 jaar moeders en baby’s ben ik er nog steeds niet immuun voor. In plaats van het rust, reinheid regelmaat verhaal luister ik eens goed naar Marjolein en kom erachter dat het huilen en de onrust vooral ’s avonds rond een uur of 17.00 begint en dan ongeveer aanhoud tot 21.00. Ze huilt niet continue en als ze Tess oppakt of op haar pink laat zuigen is ze stil. Ik leg uit dat dit de bekende pappen en nathouden uurtjes zijn waarin de baby vaak kort aan de borst drinkt. Dit noemen we cluster voeden en is normaal gedrag voor een baby. Ik leg uit hoe ze het verschil kan leren herkennen tussen willen drinken of troost. Je legt Tess in eerste instantie aan de borst en als ze goed gaat drinken heeft ze trek. Dat kan ook als haar laatste voeding een half uurtje geleden was. Als Tess niet actief gaat drinken dan weet je, ze heeft geen honger ze zoekt troost en ze wil zuigen. Baby’s geven een zoek/zuig reflex af als ze zich niet zo lekker voelen en bijvoorbeeld wat last hebben van darmkrampjes. Dat wil niet altijd zeggen dat ze dan ook willen drinken.

Wat bij veel baby’s goed werkt is een draagdoek. Ik had zelf zo’n lange lap waar je baby als een rupsje tegen je aan ligt. Ze voelt en ruikt mama/papa en ze zit strak tegen je aan. Dat kalmeert de meeste baby’s en dan vallen ze in slaap. Onderzoek wijst uit dat het dragen van je baby het huilen doet afnemen en goed is voor de bonding, hersenontwikkeling en de aanmaak van oxytocine. Met een draagdoek gaat het leven door. Je kunt rustig eten, je vaatwasser inruimen en eigenlijk bijna alles doen wat je wilt. Het is nu eenmaal wennen aan elkaar en ook voor de baby is het wennen. We zijn in deze maatschappij zo gewend dat alles instant werkt en als we iets niet snappen zoeken we het op of bellen een help desk. Onze intuïtie is een kostbare graadmeter waarop we niet meer vertrouwen. Leer je baby goed kennen. Baby’s hebben een perfecte lichaamstaal. Als je baby gaat geeuwen, in zijn oogjes wrijven, weg kijken, of druk wordt weet je, bed time darling.

Op zich kan een natuurlijk ritme van rust reinheid en regelmaat goed werken maar ik denk dat het niet bedoeld is om deze methode als preventief middel in de kraamtijd in te zetten. Als een baby excessief huilt dus meer dan bovenstaande richtlijn houd dan een huildagboek bij zodat je in kaart kan brengen hoe vaak en hoe lang de baby huilt. Neem dan contact op met het consultatiebureau. Zij zullen een uitvoerige anamnese afnemen, waarbij lichamelijke oorzaken worden uitgesloten.

Als laatste tip wil ik geven dat moeders vaak onzeker worden door gesprekken met andere moeders. Je hoort dan op de baby massage dat baby Sem om de vier uur komt voor de borst en Tess drinkt kort en om de 2,5 uur. Beiden is niet goed of fout. Baby Tess en Sem zijn 2 verschillende unieke kinderen en de relatie die ze hebben met hun moeder is ook uniek. Zolang de groei van de baby goed gaat en moeder en baby voelen zich er prettig bij gaat het dus gewoon goed. Blijf bij jezelf en luister naar je hart. Voel jij of je baby niet meer prettig bij de borstvoeding zoek dan professionele hulp. Marjolein had gewoon wat bevestiging nodig en geeft nog met veel plezier borstvoeding.

Ik ontmoete haar bij de intake. Yvonne, een gezellige krullenbol met warme bruine ogen. De zwagerschap ging naar wens en ze wil graag borstvoeding gaan geven.

Op dag 3 wordt ik gebeld door de kraamverzorgende. Ze verteld dat ze vermoed dat de baby een te korte tongriem heeft en daarom de borst niet goed vast kan houden. Ik vraag of de baby de tong iets over de onderkaak kan steken want dat is een criterium. Dat lukt de baby niet en nadat de verloskundige is komen kijken gaan ze de volgende dag naar het ziekenhuis voor een Frenotomie. Oftewel het doorknippen van de tongriem.

In het ziekenhuis begint de strijd voor de moeder. Na een snelle ingreep die voor een moeder toch wel heftig is wordt er een bloedwaarde geprikt. Die blijkt te hoog. Moeder en baby worden samen opgenomen. Moeder op de kraam, baby op de kinderafdeling. De kraamverzorgende is meegegaan naar het ziekenhuis om te helpen met het aanleggen maar het lukt nog niet lekker. Yvonne gaat kolven en wil de baby bijvoeden via vingervoeden. Vingervoeden doen ze in het ziekenhuis tot 40 cc en daarna is het de fles. Het is inmiddels dag 4 dus de tepels speen verwarring discussie laait op tussen moeder en verpleging. De verpleging wil fles, de moeder wil vingervoeden. De kraamverzorgende merkt fijntjes op dat vingervoeden met een grote spuit geen probleem moet zijn als de moeder hier de voorkeur aan geeft. Het blijkt na een heftige strijd toch mogelijk en de moeder bied aan om” het probleem” op te lossen door zelf elke voeding naar de kinderafdeling te komen om zelf te vingervoeden of te voeden. Tijdens het verblijf in het ziekenhuis heeft ze het tijgerinnengevoel al diep moeten aanboren. Wat moet je met opmerkingen zoals: je moet niet te vaak komen om te voeden. Je maakt je baby misselijk. We willen je nu niet meer zien, kom maar om de 3 uur als de baby moet eten. Als ze boven komt is prompt haar web cam afgesloten en kan ze ook niet meer haar baby zien. Het is heel jammer dat deze kwestie uitmond in een machtstijd en principe kwestie tussen verpleging en moeder.

Het komt te vaak voor dat de zorgverlener de zorg invult voor de moeder. Je hoort dan dingen zoals: u hoeft s’nachts niet te voeden dat doen wij wel. U gaat lekker slapen want u heeft uw rust hard nodig. Ondertussen ligt de moeder s ‘nachts wakker tussen de kraak lakens en wordt ze wakker gehouden van huilende baby’s en rollende karretjes over de gang en zou ze graag haar baby willen voeden. Onze taak als zorgverlener is informeren. Zet de voor en nadelen op een rij. Dan kan de moeder op basis van de informatie kiezen wat het beste bij haar past.

Dag 6 komt het kersverse gezinnetje afgemat en vol emoties weer thuis. De kraamverzorgende is een rots in de branding en geeft de moeder waar ze behoefte aan heeft. Een luisterend oor, aandacht, zorg en informatie. Ze belt of ik toch niet langs kan komen want de moeder heeft pijn bij het voeden. Als ik langskom zie ik een grote glanzende rode motor op de stoep. Kijk, als je als kraamverzorgende van zo’n voertuig afstap dwing je volgens mij gelijk respect af bij de ouders. Als ik binnenkom zie ik de moeder op de bank zitten. Moe, wit en nog vol emoties over de begeleiding in het ziekenhuis. Ik luister en dan gaan we naar boven om eens te kijken bij de voeding. Na wat kleine aanpassingen gaat de baby goed aan de borst maar ze heeft nog steeds pijn. Het brand en steekt en de huid van de tepelhof is rood gekleurd. Ik vraag de klacht nogmaals uit en of ze last heeft gehad van Candida. Ze probeert er al een jaren van af te komen, samen met haar man die last heeft van voetschimmel. In de 35^e week van de zwangerschap heeft ze nog een kuur tegen Candida gehad. Eind van de zwangerschap is ze 2 keer opgenomen in het ziekenhuis wat veel stress heeft gegeven. Op grond van de klachten van de moeder en de verkleuring van het tepelhof gaan we starten met een Candida behandeling.

Borstvoeding begeleiding is zo belangrijk. Deze moeder had geluk dat ze zo’n kanjer van een kraamverzorgende aan haar bed had staan. Niet alleen was ze alert en had ze het korte tongriempje snel in de gaten maar was ze empatisch, zeer betrokken en deskundig. Mensen laten indrukken achter bij mensen en deze kraamverzorgende zal door deze moeder nooit vergeten worden.

Regelmatig wordt ik gebeld door moeders die een onrustige baby hebben. Nu is het zo dat borstvoeding moeders gelijk denken aan de kwaliteit of de effectiviteit van het drinkgedrag van hun baby. Dat moeders bellen in deze is juist want een baby huilt niet voor niets en als lactatiekundige kan ik in ieder geval beoordelen of het wel of niet goed gaat met de borstvoeding. Als de baby veel huilt dan kan dat zijn in combinatie met andere klachten.

Veel spugen, stinkende ontlasting, veel darmkrampjes en huiduitslag zijn de meest voorkomende bijhorende klachten. Zo ook bij Sandra. Thijs was 18 dagen oud en in de kraamtijd was het een voorbeeldig baby. Slapen eten slapen eten baby. Je hebt er geen kind aan en het gaat prima. Met de 9^e dag was Thijs gaan spugen. Het was eerst een beetje en daarna was het elke dag meer geworden. Vrijwel na elke voeding hoorde je de voeding als een soort storttrechter naar beneden in zijn buikje racen en daarna begonnen de krampen, het huilen en het over strekken. Inmiddels was Sandra op en versleten toen ze me belde want ze liep alleen maar rond met Thijs en hij was ontroostbaar. Zuigen op zijn speentje en wiegen was het enige wat hielp. Als eerste neem ik altijd de tijd om alles goed in kaart te brengen. Wat is er aan de hand, wat zijn de klachten , wanneer is het verergerd etc. Ik vroeg ook of er een allergische belasting zat bij de ouders. Denk aan hooikoorts, huisstofmijt, katten allergie of eczeem. In eerst instantie antwoorde Sandra nee, maar haar moeder die erbij zat wist te melden dat Sandra zelf vroeger geen melk kon verdragen en dat ze als kind vreselijke darmkrampen kreeg na melkinname. Dit is belangrijk om te weten. Sandra was tijdens de zwangerschap en borstvoeding periode melk gaan drinken omdat ze dacht dat dat goed was voor de borstvoeding. Ik legde uit dat de kwaliteit van moedermelk bijna niet te beïnvloeden is behalve het vet percentage. Met andere woorden, alleen bij een dreigende hongersnood is er een vit B 12 tekort in de moedermelk. Bij Sandra was er geen sprake van: te veel melk of een zeer heftige toeschietreflex wat ook kramp, en spugen kan veroorzaken. De borstvoeding ging gewoon goed. Ik heb voorgesteld om contact te zoeken met het consultatiebureau en om te beginnen met een dieet wat ze 1 week moest volgen.

Dit was voor haar geen probleem omdat ze het zo zielig vond voor Thijs en antwoord wilde op de vraag waarom haar baby zo veel huilde. In het weekend na 2 dagen dieet was ze in overleg met mij naar de kindarts gegaan want het huilen van Thijs was krijsen geworden en dit bijna continue. Door de telefoon dacht ik dit is niet meer normaal ga alsjeblieft! De kinderarts dacht aan het RS virus. Na 4 dagen het dieet gevolgd te hebben nam het huilen af en het spugen. Sandra had op mijn advies een huildagboekje bijgehouden omdat ze op den duur door de bomen het bos niet meer zag. Inmiddels was de huiduitslag minder fel en toen was het nog uitzoeken wat de boosdoener was. Na 1 week is Sandra 1 voor 1 de voedingsmiddelen van de lijst gaan terug voegen in haar eetpatroon. Dat ging prima en de klachten bleven afnemen. De koemelk die Sandra goedbedoeld in flinke hoeveelheden tot zich had genomen dat was de oorzaak. Ze is gestopt met melkinname en heeft van de diëtiste op het consultatiebureau een lijst gekregen van voedingsmiddelen die ze moet vermijden. Na anderhalve week is Thijs weer de slapen, eten, slapen eten baby geworden en genieten Sandra en Thijs van een koemelkeiwit vrije borstvoeding periode.

Een paar dagen geleden ben ik gebeld door de kraamverzorgende. Ze belde op tijd rond de 5^e dag in het kraambed omdat de baby flink was afgevallen en langzaam groeide. In de loop van de kraamtijd groeide hij dan in 1 keer 40 om de volgende dag stil te staan of weer iets af te vallen. Op advies van de kraamverzorgende voeden de moeder ongeveer om de 2 uur en kwam zo aan 11 voedingen per dag . De baby dronk ongeveer 5 minuten aan beide borsten met behulp van borstcompressie. Al met al groeide hij langzaam. Aan het eind van de kraamtijd was hij nog 130 gram onder het geboorte gewicht en was het consultatiebureau ingeseind voor een versneld bezoek.

De kraamverzorgende heeft het goed gedaan. Het aanleggen verliep pijnloos en ze hoorde de baby goed slikken aan de borst. De borstcompressie zorgt ervoor dat de melkstroom actief blijft en de baby doordrinkt. Wat te doen als het dan toch een beetje blijft hangen?

Een aantal tips werken goed:

Als eerste is het belangrijk dat ook de verloskundige komt kijken bij een voeding om de drinktechniek te observeren. Als het voeden geen pijn doet en je hoort goede melktransfer mag je ervan uitgaan dat het aanleggen goed gaat. De drinktijd is kort en daarom een aandachtspunt.

Wat je ook kunt doen is wisselvoeden. Luister naar het slikken en wissel van borst als je de baby niet meer regelmatig hoort slikken. Pas borstcompressie toe als de baby niet meer actief drinkt om de baby en de melkstroom aan de praat te houden.

Deze baby ging om de 2 uur aan de borst hij was actief en wakker. Maar als je een baby hebt die door lage melkinname lang slaapt en maar om de 3-4 uur komt dan is het verstandig om bijvoorbeeld na te kolven met een dubbelzijdige elektrische borstkolf. Kolf tot de borst leeg is en dan nog even 2 minuutjes extra. Dat is het signaaltje voor het lichaam om extra melk aan te maken. De basis regel is natuurlijk hoe leger de borst hoe meer melk er wordt aangemaakt.

Als je baby slaperig is omdat hij te weinig borstvoeding binnen krijgt maak je hem in ieder geval om de 3 uur wakker. Wisselvoeding en borstcompressie toepassen .Je kunt er voor kiezen om 1 uur nadat je baby klaar is met drinken tussentijds je borst leeg te kolven plus 2 minuutjes extra. Na 1 uur is er al weer 60% van de voeding aangemaakt. Dit is een flinke boost om de melkproductie te stimuleren.

Als je baby onvoldoende of langzaam groeit kan je de afgekolfde melk bijvoeden met sonde en slangetje terwijl je baby aan de borst drinkt. Als je baby te slaperig is om aan de borst te drinken dan kun je de afgekolfde melk via vingervoeding geven. De kraamverzorgster helpt jullie hierbij.

Door met deze tips actief aan de gang te gaan moet er een goede verbetering merkbaar zijn binnen 2 dagen. De borsten worden voller en de luiers worden zwaarder en hij gaat meer poepen. Ga hiermee door tot de groei er goed in zit en ga dan over op borstvoeding op verzoek.

Het is verstandig als deze tips niet voldoende helpen dat de lactatiekundige langs komt om een voeding te observeren. Twee millimeter meer borst in de mond kan er voor zorgen dat de baby langer en effectiever drinkt. Goed aanleggen is vaak de sleutel tot effectief drinkgedrag.

Nog een laatste waarschuwing- annex geruststelling. Moeders bellen vaak terug na het toepassen van deze tips. De slaperige baby is ineens veel actiever en lijkt hongerig. Dit is een goed teken. De baby krijgt meer energie door de extra hoeveelheid borstvoeding en kan nu beter aangeven hoeveel hij wil drinken.

Veel succes!

Regelmatig wordt ik gebeld door moeders die problemen hebben om hun baby uit een fles te laten drinken. Baby’s die langer dan een maand of 2 borstvoeding krijgen zijn zich bewust van het feit dat dat lekkere drankje waar ze zo van genieten uit hun mama komt.
Ze willen dan ook vaak geen andere voeding dan borstvoeding en dan ook het liefst uit de originele verpakking ‘’ de borst.’’.

Het probleem komt vrij regelmatig voor en het is een taak van de kraamverzorgende om voorlichting te geven over afkolven en bijvoeden. Met bijvoeden wordt verstaan alle voeding die niet direct uit de borst gedronken wordt dus ook afgekolfde moedermelk. Soms wordt het geven van deze informatie vergeten en dan zit moeder met een gestreste baby en raakt zelf ook gestrest. Want als je baby niet uit de fles drinkt, wat dan?

Zo ook het dochtertje van Carolien. Ze belt en verteld dat haar dochter Eva nu 10 weken is en pertinent de fles weigert. Over een paar weken moet ze aan het werk en ze heeft van alles al geprobeerd. Alle soorten spenen die er maar te koop zijn. Een poging tot drinken bij papa op schoot. Lopend en zingend proberen de fles te geven in een poging haar af te leiden. Niets heeft geholpen.

Ik leg haar uit dat ze kan stoppen met het uitproberen van allerlei soorten spenen. Daar ligt het niet aan. Eva zal moeten leren om voeding uit de fles te drinken en daar heb je geduld voor nodig. Probeer strijd te vermijden met uw baby en geef bijvoorbeeld de fles als ze een beetje slaperig is. Oudere baby’s kunnen misschien uit een tuit bekertje drinken.

Als niets lukt denk dan aan ouderschapsverlof of misschien kunt u tijdens voedingstijd naar huis om te voeden. Een oppasmoeder in de buurt van je werkplek maar in de meest situaties komt het gewoon goed en is het een kwestie van een lange adem.

Meer dan Carolien moed inspreken en vertellen dat buiten het feit deze situatie lastig is het ook wel vleiend is dat de baby zo’n overduidelijke voorkeur heeft voor zijn moeder kan ik niet doen. Twee weken later belt ze me terug. Het is gelukt! Een dag voor dat ze ging werken heeft ze Eva bij haar moeder gebracht en is ze de stad in gegaan. Oma heeft rustig met Eva gezeten en uiteindelijk dronk ze uit de fles. Carolien gaat met een gerust hart aan het werk.

De allerbeste tip die ik alle lezers kan meegeven is: begin op tijd met het afkolven van moedermelk en het aanbieden via de fles. En op tijd is met een week of 4. Het is van belang om de baby regelmatig een beetje uit de fles te laten drinken dus om het te herhalen. Als de borstvoedingperiode goed is verlopen is dan is dat ook een goed tijdstip om na te denken over wat voor soort kolf geschikt is. Laat u niet leiden door een enkele mening bij het kiezen van een kolf. Met alle respect maar daar is de wereld vol van. Richt je voor een deskundig advies naar een lactatiekundige of bekijk onderzoek resultaten en voorkom daarmee een miskoop.

Eva en Carolien gaan nog gezellig door met het genieten van de borstvoeding.

Eindelijk! Na drie maanden durf ik het aan: zonder baby op pad. Idioot laat, dat klopt, maar om een paar lange maanden kort samen te vatten: mijn jongste dochter Sophie wilde alleen slapen, eten en drinken bij mij (tot grote teleurstelling van de papa in kwestie). Zomaar lang op stap gaan kon en mocht niet. Maar nu is het dan zover. Mijn eerste, echte uitje verder dan de supermarkt! Ok, geen smashing party maar wel een heuse afscheidslunch van een collega. Het gevoel is denk ik hetzelfde: herwonnen vrijheid!

Met eindelijk het grote moment in zicht zijn er nog twee problemen te tackelen: mijn borsten. Met mijn trouwe kolfapparaat dat al aan z’n derde kind toe is, is dat probleem snel opgelost. Alhoewel? De geproduceerde 100 ml lijkt me erg weinig. Vriendin M. gebeld die een baby aan de fles heeft. Ze vertelt me dat volgens de verpakking van zuigelingenvoeding per keer een fles van 200 ml mag drinken. Wow. Een poging dan maar. Bijna in trance geraakt van het kolfgebrom, maar helaas blijft het -op een paar druppels extra na - bij de oorspronkelijke 100 ml. Geen paniek volgens het consultatiebureau. Borstvoeding mag je niet met zuigelingenvoeding vergelijken. Moedermelk heeft namelijk een andere samenstelling en past zich gedurende de dag aan de behoefte van je baby aan. Klinkt aannemelijk. Ik gok er op dat dit genoeg is. Het onvoorspelbare drinkgedrag van mijn dochter baart me dan wel weer zorgen. Maar ja, daar is niets aan te veranderen en langer dan een paar uur ben ik toch niet weg. Ik blijk me zorgen te hebben gemaakt om niets, want het was een fantastische lunch (alleen jammer van die twee grote natte plekken op borsthoogte) en thuis ging ook alles goed.

Een maand later. Hetzelfde ritueel. Ditmaal vooraf genoeg gekolfd en ingevroren. En weer ging het goed.

Met werken in het vooruitzicht besluit ik na een aantal weken voor het gemak overdag over te stappen op zuigelingenvoeding. Maar zo makkelijk als het lijkt, zo moeilijk gaat het. Al bij de eerste toenadering van de fles houdt het verwende borstvoedingskind ‘r mond pontificaal dicht en haar sterke armen duwen de fles opzij. Het nog een paar keer proberen ontaardt in krijsen en hevig nasnikken. Dat valt tegen. Weer het consultatiebureau gebeld. Ik moet de borstvoeding mengen met een klein beetje zuigelingenvoeding en de verhouding langzaam opvoeren. Leuk bedacht, maar mevrouw trapt er niet in. Uiteraard ligt het aan die kunstrommel. Terug naar de basis en volledige borstvoeding in een fles. Maar nee, dit accepteert ze net zo min. Volgens het consultatiebureau is er nu nog maar een oplossing: laten hongeren. Vroeg of laat wil ze de fles wel. Nogal barbaars en lijkt me vooralsnog geen optie.

Urenlang struin ik rond op internet en wat ik tegenkom siert de nieuwe generatie niet. Tegendraadse, eigengereide aanhangers van minister alle-vrouwen-moeten-minimaal-zes-maanden-borstvoeding-geven Klink, maken hun moeders wanhopig. In groten getale wisselen zij tips uit om hun kind op de een of andere manier aan de fles te krijgen. Ander soort fles, andere spenen, andere voeding, t-shirt van de moeder of aluminium om de fles wikkelen, de speen insmeren met moedermelk, elke dag 10 minuten proberen of tot slot een geweldige ‘tip’ van een borstvoedingssite: ‘Vraag jezelf af waarom je eigenlijk wilt stoppen met het geven van borstvoeding, jullie zijn zo’n hecht, op elkaar ingespeeld team. Je kunt het gerust nog maanden volhouden.’ Nou, wat denk je van werken? Of een sociaal leven opbouwen?

De eerste tips probeert mijn dappere man allemaal uit. Hij laat normaalgesproken een huilende baby al liever aan mij over, dus dit was vergelijkbaar met operatie Desert Storm. Sophie moest mij vooral niet zien of horen, dus ik ging verplicht de deur uit (op zich niet erg). Maar bij aanhoudend krijsen moest ik toch terug racen.

Nu schijnt Sophie de afkeer van de fles niet van een vreemde te hebben. Mijn moeder had de pech dat ik afviel van haar borstvoeding en ze wel over moest stappen naar flesvoeding. Toen het er echt op aan kwam en ik een avond van een ziekenhuisopname verwijderd was, accepteerde ik eindelijk een lepeltje. Mijn arme moeder heeft zo dagenlang voedingen naar binnen gelepeld. Tot ik dat blijkbaar zat was en een flesje toch sneller vond gaan. Zo ver was ik gelukkig nog niet, want mijn voeding voldeed nog goed. Dit verhaal brengt me wel op een idee. Jammer genoeg wordt het lepeltje net zo min geaccepteerd. Een spuitje is ook het proberen waard. Een kokhalzende baby kan ook de bedoeling niet zijn dus het spuitje belandt in de prullenbak. De wanhoop nabij raadpleeg ik diverse ervaringsdeskundigen, maar hier word ik zeker niet blijer of zelfs maar hoopvoller van.

Vriendin Marieke: ‘Ik weet nog goed wat voor drama het was bij Stijn. Werkelijk van alles geprobeerd, maar hij weigerde alles. Uiteindelijk heb ik heel wat vrije uren ingeleverd om in elk geval ’s morgens zo laat mogelijk en ’s middags weer zo vroeg mogelijk de borst te geven. Uiteindelijk is het vanzelf over gegaan. En weet je nog van Yessica? Die reed continu naar het kinderdagverblijf om haar dochter te voeden. En dat twee maanden lang. Nou, heel veel sterkte.’

Vriendin Angela: ‘Lieve had al snel door dat de borst een aanhangsel van mij was. De twee dagen op het kinderdagverblijf dronk ze geen druppel uit de fles. Gek genoeg huilde ze niet. ‘s Nachts wilde ze alleen niets anders meer dan aan mijn borst hangen. Op het moment dat ik doodop met een kussen over mijn hoofd lag om haar maar niet te horen, ben ik ‘s nachts gestopt met de borstvoeding en gaf papa een fles. Lieve snapte gelijk dat ik er klaar mee was. Vanaf die nacht was het overdag ook geen probleem meer.’

Schoonzus Roos: ‘Puck wilde de fles gewoon niet, wat ik ook probeerde. Soms dronk ze 10 cc. Als we geluk hadden 30 cc. Ik ben op een gegeven moment maar halve dagen gaan werken. Toen ze vier maanden was hebben we de borstvoeding aangedikt met rijstebloem om het haar met een lepeltje te geven. Na twee maanden aanmodderen, drinkt ze eindelijk een hele fles.’

Is wachten dan toch de enige remedie? Volgens lactatiekundige Bianca Izeboud (www.lactatiekundigebianca.nl) is het inderdaad een kwestie van geduld. ‘Je moet in elk geval stoppen met het uitproberen van met verschillende babyflessen met allerlei soorten spenen. Daar ligt het niet aan. Baby’s die langer dan een maand of twee borstvoeding krijgen zijn zich bewust van het feit dat moedermelk uit hun mama komt. Ze willen dan ook alleen maar borstvoeding en het liefst uit de originele verpakking. Je dochter moet leren om voeding uit de fles te drinken en daar is geduld voor nodig. Probeer strijd met de baby te vermijden en geef bijvoorbeeld de fles als ze een beetje slaperig is. In de meeste situaties is wennen aan flesvoeding een kwestie van een lange adem en is rustig blijven proberen het enige dat helpt. Het is een lastige situatie, maar natuurlijk ook vleiend, als je baby zo’n overduidelijke voorkeur heeft voor jou.’

Met het wennen op het kinderdagverblijf inmiddels in zicht gooi ik het dus over een andere boeg. Na een borstvoeding laat ik ‘r op schoot spelen en eens goed kennismaken met de fles. Geïnteresseerd – en nog niet getraumatiseerd- bekijkt ze het roze plastic eens goed. En het onwaarschijnlijke gebeurt: voorzichtig hapt ze nieuwsgierig naar de speen. Daar laat ik het maar even bij. Twee dagen proberen later gebeurt het onverwachte. Ze drinkt– halleluja- 10 ml. Na een week heeft ze het principe goed onder de knie en drinkt ze eindelijk uit de fles! Mijn nieuwe leven kan beginnen.